nutrizioa eta kirola

ELIKADURA ETA KIROLAOinarri Biologikoak

TAFYD 1. Maila Juan Arbulu 2009/10 Ikasturtea

Elikaduraren oinarrifisiologikoak eta metabolikoak

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

2

Gizakiaren bizi-etapa guztietan elikaduragarrantzizkoa da: Behar plastikoei aurre egiteko. Ehunak eta hondatutako

egiturak birsortzeko.

Energia ekoizteko. Jarduera fisikoa egin ahal izateko, besteakbeste.

Funtzionamendu organikoa erregulatzeko. Homeostasia

Elikaduraren oinarrifisiologikoak eta metabolikoak

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

3

Elikadura behar fisiologikoa eta bizi-ohitura da. Elikadura-ohiturek azken hamarkadako aldaketa

kuantitatibo eta kualitatiboak nabariak izan dira.

Pertsonak, txikitatik, dituen elikagaien fisiologiabeharrak zeintzun diren ezagutu behar ditu. Elikatze-ohiturak hobetzeko

Elikadura faktore askoren menpe dago: adina, sexua, ezaugarri etnikoak, familiakoak,

Elikaduraren oinarrifisiologikoak eta metabolikoak

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

4

Elikadura egokia=orekatua: Karbohidratuak, proteinak, lipidoak, bitaminak, gatz

mineralak eta ura. Ezinbesteko elikagai batzuk daude:

Ura, glukosa, azido linoleikoa, 8 aminoazido, 13 bitaminaeta 21 mineral.

Elikadura ona: gorputzak behar bezalafuntzionatzeko behar dituen elikagai guztiakizateko behar duenaren eta irensten denarenarteko oreka aproposa lortzea da.

Elikatze behar ezberdinak pertsonen arabera etajardueren arabera.

Elikaduraren oinarrifisiologikoak eta metabolikoak

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

5

Elikadura arloko kontzeptuak: Elikadura: Elikagaiak eman edo hartzearen ekintza, bai

bide fisiologikotik (ahoz) edo baita bestelako bideetatikere (hesteetatik, hesteez kanpotik,).

Nutrizioa: Irentsitako edo hartutako elikagaien onartzeeta metabolizatze prozesua.

Dieta: Pertsona bakoitzak irauteko edo mantentzekohartzen duen ohiko elikadura, solidoa nahiz likidoa.

Erregimena: Osasunari eusteko edo osasunaberreskuratzeko egiten den metodo bidezko dietaren erregulazioa.

Berehalako printzipioenzereginak elikaduran

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

6

Oinarrizko printzipioak: energia-funtzioa, egiturafuntzioa eta funtzionamendu funtzioa betetzendituzte. PROTEINAK KARBOHIDRATUAK LIPIDOAK BITAMINAK GATZ MINERALAK URA

PROTEINAK

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

7

Aminoazido kate luzeak dira

Proteinen degradazioaren ondorioz:

PROTEINAK

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

8

Proteinen eginkizuna

1. Egitura funtzioa: Gorputzeko ehun asko osatzen dituzte Kolagenoa

2. Erreguladore funtzioa: intsulina

3. Funtzionamendu eginkizuna: Entzima, garraio-proteina(hemoglobina), hemato-proteina (hemoglobina),

4. Funtzio energetikoa: Nagusiki ahuleria egoeretan edotairaupen luzeko ariketa fisikoa egiten denean.

Proteinen kaloria-balioa gramoko 4 kaloria ingurukoa da.

PROTEINAK

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

9

Proteina eta aminoazidoen betebeharrak Adinaren arabera aldatzen da.

Pertsona heldu bati aholkatzen zaio 0,8 g/pisu-Kg-ko etaeguneko gutxi gorabehera.

PROTEINAK

Garrantzizkoa da irentsitako proteinen kantitatea etagarrantzitzuagoa kalitatea

21 Aminoazidoetatik 8 ezinbestekoak ditugunagusitan, 10 haurretan.

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

10

Balina Leuzina Isoleuzina Lisina Metionina

Fenilalanina Treonina Triptofanoa Arginina Histidina

PROTEINAK

Proteinen balio biologikoa Proteinak ez dituzte oinarrizko aminoazidoak proportzio

egokian.

Proteinen kalitatea proportziorik txikienean aurkitzenden oinarrizko aminoazidoa hartzen da kontutan.

Orokorrean animalien proteinen kalitatea landareenabaino handiagoa da. Dena den, landareak, barazkiak moduegokian konbinatuz emaitza egokia lor daiteke.

Helburua: AMINOAZIDO EZBERDINEN ARTEAN ELKARREN OSAGARRITASUN EGOKIA LORTZEA.

Juan ArbuluOinarri Biologikoak

11

PROTEINAK

A taldeko elikagai bat irentsita eta B, C edo D taldeetako besterenbatekin konbinatuta, oinarrizko aminoazido guztiak biltzen dira. Aminoazidoen erabilgarritasuna denboran mugatua da (4-6 ordu)

Juan Arbulu

12

Oinarri Biologikoak

PROTEINAK

Aminoazidoen osagarritasuna

Juan Arbulu

13

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Funtsean funtzio energetikoa duten konposatu organikoakdira.

nutriente hauei etekia ateratzeko beharrezkoa da aldaketabatzuek jasanarastea, gorputzarentzat energia erabilgarri bat lortzeko (ATP):

Karbohidratoen METABOLISMOA KATABOLISMOA: Molekula komplexu batzuk simpleagoan

bihurtzeko jasaten duten erreakzio kimikoetatik sortzen den energia askea. (Glukogeno Glukosa)

ANABOLISMOA: Molekula simpleak beste molekulakomplexuago baten bihurtzeko egiten den energia gastua. (Glukosa Glukogeno)

Juan Arbulu

14

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Sailkapena. Bi irizpide sailkatzeko:1. Egitura kimikoa kontutan hartuta

2. Izaera bakuna (lasterrak) ala konplexua (geldoak) dutenenaraberakoa

Juan Arbulu

15

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

1. Egitura kimikoaren arabera1. MONOSAKARIDOAK: molekula batekoak. Glukosa, fruktosa

eta galaktosa. Berehala energia emateko balio dute. Iturria: fruituek, eztiak.

2. DISAKARIDOAK: bi molekulakoak. Laktosa, sakarosa etamaltosa.Berehalako energia emaileak dira. Disakaridoak Monosakaridoak. Iturria: Esnearen laktosa, kainabera, erremolatxa,

3. POLISAKARIDOAK: Molekula askotakoak. Glukogenoa, almidoai eta zelulosa. Karbohidratoen elikagai iturrigarrantzitsuenak dira. Glukogenoa gibelean eta muskuluenenergia-erreserba da. Almidoia landereetan.

Juan Arbulu

16

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Glukosa Fruktosa Galaktosa

Laktosa Sakarosa Maltosa

Glukogenoa Almidoia Zelulosa

Juan Arbulu

17

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

2. Hesteetan irentsiak izateko denboraren arabera.

1. Karbohidrato bakunak edo lasterrak. Gorputzak berehalabereganatzen ditu. Adb: Glukosa, fruktosa eta sakarosa. Aldaketa nabarmenak eragiten dute odoleko azukre mailan(gluzemia)

2. Karbohidrato konplexuak edo geldoak. Orokorreanpolisakaridoak dira. Metabolizazio prozesua geldoagoa dute. Gluzemia mailan ez dute eragin bortitzak. Orokorrean dietan almidoi moduan irensten da. Ugariak lekaleetan, egoskarietaneta frutetan dira.

Juan Arbulu

18

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Karbohidratoen DIGESTIOA

Hauek irensten ditugunetik xurgakorrak izatera bihurtzerainojasan behar dituen prozesu mekaniko zein kimikoak

- MEKANIKOA: Mastikatze prozesu eta mugimenduperistaltikoak

- KIMIKOAK: Urdaileko eta hesteetako urinek eragiten dutenhidrolisi enzimatikoa. (Karbohidrato guztiakglukosa/fruktosa/galaktosa ra txikituak izan behar dira)

Juan Arbulu

19

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Karbohidratoen XURGATZEA

- GLUKOSA: Glukosa gorputzak xurgatzeko sodioarekin (Na) elkartu behar da. Biak zelulen azalean dagoen errezeptorebatekin elkartzen dira. Behin zelula barruan sakabanatu etasodio kamporatua izaten da sodio/potasio bombaren bitartez.

(mekanismo honek glukosaren xurgatzea oso azkarra izateaegiten du)

- GALAKTOSA: Glukosaren bide bera erabiltzen du, bainagorputzean glukosa gehiago dagoenez denbora gehiago behardu sodioafri eta errezeptoreei bategiteko.

- FRUKTOSA: Xurgaketan ez dago gasto energetikorik, konzentrazio diferentziagatik xurgatzen da.

Juan Arbulu

20

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Karbohidratoen METABOLISMOA2 faseri lotuta dago.

1 Xurgatze fasea (erreakzio anabolikoak)

Xurgatze fasean gibela da glukosa hartzen duen lehen organua. Gibelean 4 bide hartu dezakeelarik:

Glukosa odolera jariatu (intsulina sekrezioa aktibatuko du)

Glukogeno bezala gorde (100 gr inguru gibelean)

Gantz bihurtu (triglizerido bezala)

Beste 3 faseek energia gastu beharra dute beraz glukosa zati txiki bat krebszikloa egitera bideratzen de energia hau lortzeko.

Gibelean bezala giharretan ere glukosa almazena daiteke baina behinglukogeno bezala sartu ezkero ezin da berriz odol zirkulaziora irten.

Juan Arbulu

21

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

2 Energia lortzea (erreakzio katabolikoak)

katabolismo aerobikoa Krebs zikloa

Glukolisia (glukosa pirubato bihurtzen da)

katabolismo anaerobikoa Pirubato laktatoan bihurtzen da.

Juan Arbulu

22

Oinarri Biologikoak

Katabolismoan: CO2, H2O, beroa eta ATP sortzen dira

KARBOHIDRATOAK

Karbohidratoen digestioaJuan Arbulu

23

Oinarri Biologikoak

KARBOHIDRATOAK

Juan Arbulu

24

Oinarri Biologikoak

Anabolismoa eta katabolismoa intsulinarekin oso lotuta daude.

Zerbait jan:

odoleko gluzemia igo.

intsulina igo.

intsulinak glukosa zelula barrura sartzen du etaerabilia izaten da energia sortuz edoglukogeno/triglizerido bezala gordez.

KARBOHIDRATOAK

Juan Arbulu

25

Oinarri Biologikoak

geroago:

odoleko gluzemia jeitsi.

intsulina sortzeari utzi.

glukagoia sortu (glukagoiak gibeleko glukogenoasintetizatzen du glukosa bihurtuz eta odol zirkulazioraaskatuz.)

Horrela erregulatzen da odoleko gluzemia maila.

KARBOHIDRATOAK

Karbohidrato beharrak

Aldakorra da jarduera fisiko eta ezaugarriant